Ze dagen uit, prikkelen, maar ze willen vooral grenzen verleggen. Vijf toonaangevende Nederlandse circulaire architectenbureaus en urban miner New Horizon bundelen de krachten. Doel: In 2025 moet een derde van de ontwerpopgave circulair zijn. Mooier of anders ontwerpen is niet het doel, maar de wereld beter achterlaten is hun streven. ”Tweedehands is niet altijd lelijk.”
Grondstoffen oogsten uit de stad deden ze al. Bouwmaterialen, zoals beton en kunststof kozijnen een tweede leven geven lukt ook steeds beter. Nu komt daar met met het Circular Design Collective een sterke ontwerppoot bij. Het doel? In 2025 moet een derde van de nieuwbouwopgave circulair zijn.
Impactondernemers, noemen ze zichzelf. En impact maken, dat lukt ze al verdomd goed, ziet Winnie van Oorschot, partner in crime van Michel Baars bij urban miner New Horizon. “We bestaan vijf jaar en doen al best veel marktpartijen pijn. En dat is nodig om een markt in beweging te krijgen”, licht hij zijn anti-afval-aanvalsplan toe.
Neem nou de slopersmarkt. De komende drie jaar is New Horizon nu al goed voor 50 miljoen euro aan sloopwerk. “Daarmee behoren we tot de grootste vijf slopers van Nederland. Geen enkele sloper kende vijf jaar geleden de term urban mining. Nu is er geen sloper meer die die term niet gebruikt.”
Ontwerppoot mist nog
De circulaire bouw houdt echter niet op bij donorgebouwen ontmantelen en fabrikanten die van oude weer nieuwe bouwspullen maken. “De ontwerptak miste nog. Vanuit die gedachte is het Circular Design Collective (CDC) ontstaan.”
Het balletje ging rollen na gesprekken met Jan Jongert van Superuse Studio’s. Jongert is misschien wel de eerste circulaire architect van Nederland. Hij begin in 1997 toen circulair ontwerpen nog geen begrip was: Jongert: “Er was geen kennis, er was geen markt, er was helemaal niets. Wij moesten dus alles wel in eigen hand nemen. Vanaf het ontwerp, tot aan de materialisering, tot aan de bouw.”
Zijn eerste circulaire gebouw wordt nog altijd genoemd als toonvoorbeeld: “Villa Welpeloo in Enschede.”
De grootste
Zijn gebouwen bestaan al voor 70 procent uit tweedehands materialen. Installaties een tweede leven geven is nog lastig, omdat die steeds rendabeler worden. En al groeit de markt snel, Jongert wil ook impact maken en groeien. Niet voor hemzelf, maar voor een betere wereld.
“Bijna niemand heeft een circulaire pet op. Maar alleen beton is al goed voor 9 procent van de CO2-uitstoot wereldwijd. Daarnaast soupeert de bouw de helft van alle grondstoffen op en is de sector bovendien verantwoordelijk voor bijna de helft van het afval. Waarom we dat nog onvoldoende erkennen? In de bouw vindt men het ingewikkeld. Maar ook architecten vinden het maken van die ommezwaai gewoon lastig. Maar de grootste positieve milieu-impact kan worden behaald in de ontwerpfase.”
Eén én een was twee. Het idee voor Nederlands grootste circulaire architectenbeweging was geboren. Nauwelijks een jaar later is de droom een feit: “Met vijf aangesloten partners (zie kader) zijn we dat eigenlijk nu al.”
Circulair ontwerpen klinkt natuurlijk leuk. Maar wat is het eigenlijk? Volgens Van Oorschot heeft het Circular Design Collective (zie kader) drie vuistregels. “Het begint bij gebouwen en materialen zo hoog mogelijk waarderen en dus hergebruiken. Als dat niet kan, zoeken we de oplossing in biobased materialen. Lukt dan niet dan is retech de oplossing. Kortweg nieuwe materialen slim ontwerpen en toepassen. Je kunt het ook losmaakbaar bouwen noemen.”
Demontabel bouwen met tweedehands spullen? “Natuurlijk. Het stomste dat wij nu kunnen doen is opnieuw lineair bouwen. Al moet ik wel toegeven dat we niet al onze materialen al demonteerbaar kunnen toepassen. We streven daar wel naar.”
Circular Design Collective
Het Circular Design Collective is een samenwerkingsverband van vijf architectenbureaus en New Horizon, dat grondstoffen oogst uit de bestaande gebouwde omgeving. Het grootste circulaire architectenbureau wil geen statement maken op het gebied van architectuur, maar is gericht op het creëren van impact qua grondstofgedachte. Het redeneert vanuit waardebehoud. De vijf aangesloten architectenbureaus zijn:
Elkaar versterken
Een slim ontwerp vraagt om een slimme architect, kennis en uitdaging. Vooral daarom verwacht Jongert veel van het CDC. “Het vinden van een verdienmodel voor circulair ontwerpen is eerlijk gezegd best lastig voor architecten. Dat is gewoon maatwerk. Met deze verbreding kunnen we beter kennis verzamelen en elkaars positie versterken.”
Van Oorschot spreekt over een circulaire reis die vraagt om een reisgids. Of anders gezegd: de weg richting honderd procent circulair bouwen is nog niet bewandeld.
“We komen kruispunten tegen, hobbels en andere obstakels. Met het CDC clusteren wij partijen die dezelfde ambitie delen en elkaar aanvullen. De één is goed in het schrijven van beleid – hoe maak je een wijk circulair en wat heb je dan als corporatie nodig – maar het moet ook ontworpen worden en we hebben bestekteksten nodig. Weer een ander is juist goed in het bouwkundige aspect.”
Van Eindhoven tot Groningen
Een ander voordeel van de samenwerking is een grotere landelijke spreiding. “Straks zitten we in Groningen, Arnhem, Eindhoven, Rotterdam en Amsterdam. De connectie maken met de industrie is ook belangrijk. Wij gaan bijvoorbeeld uit van drie soorten kozijnen, waarmee we 90 procent van alle circulaire kozijnen kunnen maken. Als wij het zo ontwerpen, kan jij het dan ook maken, vragen we dan aan de industrie. Die connectie tussen architecten en leveranciers is op deze manier volgens mij nooit echt gemaakt.”
Hoe circulair is circulair? Een van de leveranciers met wie New Horizon al langer samenwerkt is Kingspan. Dat isolatiebedrijf produceert onder meer steenwol en eps-platen. Is dat wel zo duurzaam? “Dat zal je nog verbazen”, zegt Van Oorschot “EPS is het best herbruikbare isolatiemateriaal dat er bestaat als je kijkt naar de levenscyclusanalyse.”
Jongert: “Uiteindelijk gaat het om de integratie van materialen in gebouwen. Op gebouwniveau maak je vervolgens de ultieme vergelijking. Natuurlijk maakt het uit welke grondstoffen erin zitten. Voor de bouw van de circulaire Villa in Enschede wilden we spoorbielzen gebruiken. Uiteindelijk deden we dat niet omdat ze behandeld waren met schadelijke stoffen. Daar gaan we onze klant niet mee opzadelen. We maken kortweg een kritische afweging op het gebied van milieuverontreiniging en gezondheid.”
Kunststof is niet lelijk
De oude stad als grondstoffenmijn. Alsof ze het statiegeld innen van het gebouw waar nog geen statiegeld op zit. Dat is het verhaal. Mooier of anders ontwerpen is niet het doel van deze circulaire architecten-community. Ze willen grenzen verleggen, de wereld beter achterlaten. Tweedehands is niet altijd lelijk.
“Uit een sloopproject haalden we zes kilometer kunststof kozijn. Kunststof?, denken veel architecten. Lelijk zeg. Wij kijken daar anders tegenaan en passen het gewoon toe in een gebouw van het Rijksvastgoedbedrijf.”
Hergebruik om hergebruik is nadrukkelijk niet aan de orde, benadrukken de twee. Zo wilde een architect in Rotterdam van een prachtig prominent gebouw iets heel nieuws maken. “Leuk zeiden, wij, maar dat gaan wij niet doen. Dan ontkracht je het gebouw. Nu zitten we opnieuw aan de ontwerptafel. Daar ontstaan nu hele andere gave ideeën uit. Hoe graag we ook goede grondstoffen willen hebben, primair zijn we voor waardebehoud. Zo hoog mogelijk waarde behouden is misschien wel de beste definitie van circulair.”
Een derde circulair in 2025
Praten kunnen ze wel, invloed uitoefenen gaat ze dus ook goed af. Maar wat is de ambitie van dit circulaire architectendreamteam? “Simpel. We willen 30 procent van alle ontwerpen in 2025 in Nederland circulair hebben. En dat hoeven we echt niet allemaal zelf te doen. Wij willen het voorbeeld geven en hopen dat anderen dat volgen. Op termijn willen we ook koppelingen maken met opleidingen Bouwkunde in Amsterdam of anderszins.”
Dertig procent in vijf jaar tijd? Ligt die lat niet iets te hoog? “Valt wel mee”, reageert Jongert. “In 2023 moeten alle overheden circulair aanbesteden, dan ben je er al bijna. Al is het waar: nu zitten we nog niet eens op 1 procent.”
Waanzinnige tak van sport
Circulair komt naar je toe deze zomer. Na de slopers, de leveranciers en de architecten, zullen ook de bouwbedrijven volgen. Van Oorschot weet het zeker. “Het is zo gaaf om te zien hoe deze architecten die dezelfde opvattingen delen, elkaar ook weten te verrassen. Laatst had ik Ben van der Meer van Vector-i aan de lijn. Ik kan een bepaalde dakpan gewoon niet weggooien, zei hij. Dus ik leg ze al jaren bij mijn vader op zijn erf. Waar sloof ik me zo voor uit, vroeg hij zich weleens af. Nu weet hij het weer: mede daardoor zit ik nu bij het CDC.”
